Geliştirme Süreci
1960’ların başında, Sovyet tasarımcısı Mikhail Leontyevich Mil, gittikçe artan savaş alanı hareketliliğine yönelik eğilimin hem ateş desteği hem de piyade nakliye amaçlarını gerçekleştirmek için kullanılabilen uçan piyade savaş araçlarının önemli olduğunun farkına vardı. Bu konseptin ilk ifadesi, 1966 yılında, Mil’in baş tasarımcısı olduğu uçakların 329 numaralı fabrikasının deneysel sergilenen bir modeliydi. V-24 isimli maket, kendisinin uçmadığı başka bir projeye, yani V-22 hizmet helikopterine dayanıyordu. V-24, arka arkaya oturan sekiz askeri birliklere sahip olabilecek bir piyade bölmesine ve altı füze veya rokete kadar taşıyabilen küçük kanatlardan oluşan ve GSh -23L top bulunan bir maketti.
Mil, tasarımı Sovyet silahlı kuvvetlerinin komutanlarına gösterdi. Bir takım stratejistlerden destek almasına karşın, bu tasarım yerine konvansiyonel silahlara daha çok kaynak harcanması gerektiğine inanan silahlı kuvvetlerin birkaç üst düzey üyesi tasarıma karşı çıktı. Muhalefete rağmen Mil, Savunma Bakanının Yardımcısı Marshal Andrey A. Grechko’yu konuyla ilgili bir panel hazırlaması için ikna etmeyi başardı. Vietnam Savaşı sırasında ABD Ordusu tarafından silahlı helikopterlerin ve saldırı helikopterlerinin başarısı ve yakın piyade desteğinin avantajlarını göstererek, Savunma Bakanlığını silahlı helikopterlerin üretimi konusunda ikna ederek desteğini aldı ve bir savaş destek helikopteri için tasarım önerileri talebi yayınlandı.
Mil’in mühendisleri iki temel tasarım hazırladı: 7 tonluk tek motorlu tasarım ve 10.5 tonluk çift motorlu tasarım, her ikisinde de 1.700 bg İzotov TV3-177A turboşaft motoru vardı. Daha sonra, pilot ve silah operatörü için kokpit pozisyonlarının ayarlanabilmesi amacıyla beş adet kokpit maketi ve üç adet tam maket üretildi.
Kamov tasarım bürosu, düşük maliyetli bir seçenek olarak Ka-25 ASW helikopterine 23 mm top ve 9K114 Shturm (AT-6 Spiral) anti-tank füzesi eklenmiş versiyonunu önerdi. Fakat daha sonra Mil ikiz motor tasarımı seçildi.
İkiz motor tasarımının geliştirilmesine devam edilmesi için 6 Mayıs 1968’de bir yönerge çıkarıldı. Geliştirme Mil’in 1970 yılında ölümüne kadar devam etti. Detaylı tasarım çalışmaları, Ağustos 1968’de Yellow 24 kod adı altında başladı. Tasarımın tam ölçekli bir maketi, Şubat 1969’da gözden geçirildi ve onaylandı. Prototiple yapılan uçuş testleri 15 Eylül’de başladı. İkinci bir prototip daha imal edildi ve onu 10 helikopter izledi.
Tasarımın Kabul testi Haziran 1970’de başladı ve 18 ay sürdü. Tasarımda yapılan değişikliklerin yapısal dayanıklılık ve titreşim düzeyleri ele alındı. Ayrıca 12 derecelik anhedral kanatlar yerleştirildi ve Falanga füze direkleri gövdeden kanat uçlarına alındı. Kuyruk rotoru kuyruğun sağından sola doğru hareket ettirildi ve dönüş yönü tersine çevrildi. Kuyruk rotoru uçağın önüne doğru dönerek rotorun verimliliği arttırıldı. 1970 yılında üretime giren Mi-24A (izdeliye 245) üretim versiyonu üzerinde 1971’de ilk işletme kapasitesini elde edinceye kadar bir dizi tasarım değişikliği yapıldı ve 1972’de ordu envanterine resmen kabul edildi.
Tasarım ve Üretim
Uçağın çekirdeği, orta monte 17,3 metrelik beş bıçaklı ana rotor ve üç bıçaklı bir kuyruk rotoru çalıştıran iki üstten monte turboşaft motoru olan Mil Mi-8’den kopyalanmıştı. Motor konfigürasyonu, uçağa ayırt edici bir şekilde çift hava girişi sağladı.
Mi-24 gövdesi çok zırhlıdır. Her açıdan ve mesafeden gelen 12,7 mm çapındaki mermilere kadar tüm darbelere karşı koyabilir. Kokpit balistik korumalı ön camlar ve titanyum zırh ile korunmaktadır. Mi-24’ün hareketliliğine de önem verilmiştir. Bu yüzden gövde aerodinamik hale getirilmiş ve hava sürtünmesini azaltmak için geri çekilebilir üç tekerlekli iniş takımı ile donatılmıştır. Mi-24 varyasyonlarıyla toplamda yaklaşık 2300 adet üretilmiştir ve birim maliyeti değişmekle birlikte 12 milyon dolar civarındadır.
Batı Helikopterleri İle Karşılaştırma
Mi-24’ün doğrudan NATO muadili yoktur. Vietnam Savaşı’nda UH-1 (“Huey”) helikopterleri birlikleri taşımak veya piyade destek amaçlı ağır silahlar taşırlardı ama aynı anda ikisini birden yapamazlardı. Bir UH-1’i bir silahlandırmak, ekstra yakıt ve mühimmat kullanmak ve birlik taşıma kapasitesini ortadan kaldırmak için tüm yolcu alanını kaldırmak anlamına geliyordu. Mi-24 her ikisini de yapmak için tasarlanmıştı.
En yakın Batılı eşdeğerliği, aynı tasarım ilkelerinin çoğunu kullanan Sikorsky S-67 Blackhawk idi ve aynı zamanda, mevcut Sikorsky S-61’in birçok bileşenini kullanarak sınırlı birlik taşıma yeteneğine sahip yüksek hızlı, yüksek devirde bir saldırı helikopteri olarak inşa edildi. Ancak S-67, hizmet için asla kabul edilmedi. Diğer Batılı eşdeğerleri Aérospatiale SA 330 Puma’nın lisanslı bir silahlı versiyonu olan Romen Ordusu’nun IAR 330’u ve Sikorsky UH-60 Black Hawk’un özel amaçlı silahlı varyantı olan MH-60’dır.
Operasyonel Geçmişi
Mi-24 ilk olarak 1977 yılında Ogedan Savaşı’nda boy gösterdi. Etiyopya’nın Ogedan bölgesini ele geçirilirken gerek havada gerek karada Mi-24’ün çok büyük katkısı oldu.
En geniş çaplı kullanımı ise Sovyet-Afgan savaşında oldu. Uçak, Sovyet-Afgan Savaşı sırasında, çoğunlukla Mücahid savaşçılarını bombalamak için yoğun şekilde kullanıldı. ABD, Stinger füzelerini Mücahidlere gönderdikten sonra Sovyet Mi-8 ve Mi-24 helikopterleri isyancıların favori hedefleri haline geldi.
Nisan 1979’da, Mi-24’ler Afgan hükümetine Mücahid gerillaları ile uğraşmak için verildi. Afgan pilotları iyi eğitilmiş ve helikopterleri etkili bir şekilde kullanmışlardı, ancak mücahidler de kolay hedef değillerdi. Savaş sırasında düşen ilk Mi-24 Temmuz 1979 da mücahidler tarafından düşürüldü.
Mi-24, Mücahidlerin güçlü direnişine rağmen çok başarılı olduğunu kanıtladı. Mücahidler Mi-24’ü “Shaitan-Arba” (Şeytan’ın Arabası) olarak isimlendirdiler. Bir olayda mühimmatı bitmiş Mi-24 pilotu saldırgan bir şekilde Mücahid gerillalarına doğru çok yakın manevra yaparak bir piyade mangasını kurtarmış ve Mücahitleri kaçırmayı başarmıştır. Mi-24 Sovyet piyadeleri arasında da çok popülerdi. Uzun süre piyadelere hava desteği sağlar ve çok kısa sürede yakıt ikmali yapıp görevine geri dönerdi.
Mi-24’ün mühimmatı olan 80 mm S-8 ve 57 mm S-5 roketlerinin çok etkili olduğu kanıtlanamamıştı ama 23 mm topları çok popülerdi. Roketlerin yedek mühimmatları dahili olarak taşınıyordu, böylece mürettebat yere inip kendisi tekrar yükleyebiliyordu. Mi-24, kamplara ya da güçlü düşman noktalarına yapılan saldırılar için on adet 100 kilogram bomba taşıyabilirken, daha güçlü hedefler dört adet 250 kilogram veya iki adet 500 kilogramlık bomba alabilirdi.
Savaş sırasında, bir Mi-24 sahip olduğu dezavantajları hızla gösterdi. Helikopterin ağır zırhı ve ayrıyeten piyade taşıma bölümünün olması yüksek oranda ağırlaştırıyordu. Bu da Mücahitlerin kullandığı roketlerden kaçmasını zorlaştırıyordu. Ağırlığını azaltmak için Mi-24 piyade bölmesinin zırhı çıkarıldı. Mi-24’ler ateş desteği verirken askerlerde Mi-8 helikopterlerinde taşınacaktı. Böylece Mi-24’lerin manevra kabiliyetleri artırıldı. Buna rağmen Sovyetler birliği 74 tane Mi-24 helikopterini kaybetti. Bunların 27 tanesi Stinger füzeleri tarafından düşürüldü.
Önemli Varyasyonları
Mi-24 (Hind-A)
Mi-24 ilk üretim modeliydi. Sekiz piyade ve üç mürettebat taşıyabilen silahlı saldırı helikopteriydi. Aynı zamanda alt direkte dört adet 57 mm’lik roket bölmesi, helikopterin burnunda Afanasev A-12.7 12.7 mm’lik bir makineli tüfeği vardı.
Mi-24A (Hind-B)
İkinci üretim modeli Mi-24A idi. Hem Mi-24 hem de Mi-24A, 1972’de Sovyet Hava Kuvvetleri hizmetine girdi. Helikopterin burnuna 12.7 mm’lik dört namlulu Yak-B makineli tüfeği yerleştirildi.
Mi-24BMT
Sınırlı sayıdaki Mi-24’lere mayın tarayıcıları eklendi.
Mi-24D (Hind-D)
Mi-24D, daha önceki varyantlardan daha güçlü silah sistemlerine sahiptir. Mi-24A ya ek olarak dört adet SACLOS 9M17 Phalanga anti-tank füzeleri eklendi.
Mi-24V (Hind-E)
En çok üretilen 1.500’den fazla versiyonudur. Daha gelişmiş anti-tank füzeleri eklendi. (9M114 Shturm AT-6 Spiral)
Mi-24P (Hind-F)
12.7 mm’lik makineli tüfeği kaldırılıp, sağ yanına sabit montelenmiş 30 mm GSh-30K çift namlulu topu eklendi.
Mi-24RKhR (Hind-G1)
Radyoaktif, biyolojik ve kimyasal örnekleri toplamak için tasarlanmıştır. İlk kez 1986 Çernobil nükleer felaketi sırasında görüldü.
Mi-24K (Hind-G2)
Keşif ve topçu gözlem helikopteri.
Mi-35M
Gece saldırı versiyonu, gece görüş sistemleri, GOES-342 elektro optik hedefleme sistemi, GLONASS / GPS navigasyon sistemi, elektronik çok fonksiyonlu ekranlar, dahili bilgisayar ve sıkışma önleyici iletişim ekipmanları dahil gelişmiş aviyonik ve sensör paketi ile donatılmıştır.
Kaynakça
Tarih seven ve muharebe araçlarına karşı da boş olmayan bir zat-ı muhterem.
